In de Basisnormen voor de vorming van permanent diakens staat: “Het element dat het meest kenmerkend is voor de diakenspiritualiteit is het ontdekken van en het delen in de liefde van Christus de dienstknecht, die niet kwam om gediend te worden maar om te dienen. De kandidaat zal daarom geholpen moeten worden om deze houdingen meer en meer te verwerven die, weliswaar niet exclusief maar in ieder geval specifiek zijn voor een diaken, zoals eenvoud van hart, totale en belangloze zelfgave, nederige en dienstbare liefde tot de zusters en de broeders, vooral tot de meest arme, lijdende en behoeftige, kiezen voor een stijl van met elkaar delen en van armoede”.
Wie de weg van de vorming tot het diaconaat gaat, heeft normaal gesproken al de nodige ervaring van geestelijk leven, zoals de smaak van het gebed, leven vanuit de Eucharistie, het overwegen van Gods Woord, inzet voor de dienst aan anderen, offerbereidheid, een biechtpraktijk, leven in de stilte en kloosterdagen. Al naar gelang de levensstaat is in iedere kandidaat al een bepaalde spiritualiteit gerijpt. Voor de meesten is dat die van het huwelijk en het gezin, maar het kan ook die van toewijding in de wereld of in het religieuze leven zijn. De geestelijke vorming van de toekomstige diakens bouwt voort op de reeds verworven ervaringen. Ze zal deze versterken en verdiepen. Tegelijkertijd wordt ook gewerkt aan de specifieke trekken die bij de diakenspiritualiteit horen.
Het meest kenmerkende element van de diakenspiritualiteit is die van de dienstbaarheid. Deze dienstbaarheid vindt zijn oorsprong en wordt gevoed in het sacrament van de Eucharistie. Kandidaten worden geholpen om in een eucharistische spiritualiteit te groeien. Andere belangrijke elementen die bij de diakenspiritualiteit horen en waar tijdens de vorming aandacht voor is: het overwegen van de Heilige Schrift, leven vanuit het boetesacrament, bidden van de getijden, leven in gehoorzaamheid en broederlijke gemeenschap. Maria, de dienstmaagd des Heren, vormt voor de diakenkandidaten een bijzondere bron van inspiratie.
Voor de kandidaten die gehuwd zijn en mogelijk ook kinderen hebben, is het van groot belang om hun ervaringen en groei in het geestelijk leven met hun echtgenote en kinderen te delen. In veel gevallen zal dit niet altijd even gemakkelijk zijn. Zeker opgroeiende jongeren kunnen zo hun eigen opvattingen hebben over geloof en wereld, waarin (nog) weinig ruimte is voor Christus en zijn Kerk. Zo’n situatie kan door een kandidaat als pijnlijk ervaren worden, maar tegelijkertijd wordt het gezin hierdoor tot een oefenschool om een goede diakenspiritualiteit te ontwikkelen; een spiritualiteit die er niet op gericht is om de ander te bekeren, maar die er wel op gericht is om vanuit de dienstbaarheid van de Heer er helemaal voor de ander te zijn. De echtgenotes van de kandidaten worden tweemaal per jaar uitgenodigd een groot deel van een studieweekend mee te maken. In aparte bijeenkomsten zal dan ook aandacht zijn voor de geestelijke vorming.
Om het proces van de geestelijke vorming te bevorderen biedt de opleiding over de zes jaren van studie en vorming verschillende elementen aan:
- het vieren van de Eucharistie en het bidden van de Getijden tijdens de studieweekenden, waarbij van de kandidaat wordt verwacht dat hij ook thuis naar vermogen dagelijks de Eucharistie viert en de getijden bidt;
- geestelijke begeleiding gedurende de gehele opleiding;
- ondersteuning bij het inoefenen van een regelmatige biechtpraktijk;
- een verplichte jaarlijkse retraite en waar mogelijk regelmatig dagen van stilte en gebed;
- colleges over spiritualiteit, Bijbel en teksten van de kerkvaders;
- groepsgesprekken die de kandidaten helpen de eigen geloofbeleving te verdiepen en onder woorden te brengen;
- een toeleidingsprogramma in het eigen bisdom om te groeien in de spiritualiteit van het eigen bisdom;
- alle vijf jaren een bedevaart naar Rome.
